SVETOZAR MARKOVIĆ: PRIMER KOJI TRAJE

- 135 godina od smrti -

Svetozar Marković bio je političar, književnik, publicista, pisac, osnivač socijalističkog pokreta u Srbiji, prvi teoretičar realizma u srpskoj književnosti. Spada među najznačajnije političke ličnosti Srbije u drugoj polovini XIX veka.

Tokom studija u Rusiji upoznao se sa socijalističkim i marksističkim idejama, spisima socijalista-utopista. U nastavku studija u Švajcarskoj upoznao se sa naučnim socijalizmom Karla Marksa i ubrzo je postao je predstavnik Prve internacionale za Srbiju i Balkan.

Još kao student počeo je da piše kritički o stanju u Srbiji, a kao politički radnik pročuo se člankom „Srpske obmane“ koji je bio objavljen u novosadskom listu „Zastava“. U njemu je bespoštedno kritikovao ustav iz 1869. godine, a zbog kritičkih članaka u istoimenom listu o prilikama u Srbiji i politici Namesništva posle smrti kneza Mihaila izgubio je stipendiju čime mu je onemogućeno dalje školovanje.

Svetozar Marković je 1871. godine pokrenuo prvi socijalistički list u Srbiji i na Balkanu - „Radenik“. U vreme boravka u Srbiji uglavnom se bavio izdavanjem listova. Posledice kritike srpskih vlasti  bila su česta proterivanja i zatvaranja. Prisiljen da napusti Srbiju, skoro godinu dana proveo je kao emigrant u Novom Sadu. Vrativši se ponovo u Srbiju 1873. god. potpuno se predao političkom radu. 1873. i 1874. godine izdavao je politički list „Javnost“ i „Glas javnosti“, a 1875. godine „Oslobođenje“. I dalje je bio proganjan, hapšen i osuđivan.

Svoj socijalistički pogled i pokret vezao je i za nasleđe srpske istorije, čime je postigao znatan stepen originalnosti. Bio je i pionir u borbi za parava žena i ravnopravnost polova u Srbiji.

Bavio se teorijskim izučavanjem srpskog nacionalnog pitanja po kome je trebalo stvoriti jednu državu južnih Slovena na Balkanu. U svom delu „Srbija na Istoku“ Svetozar Marković je dao i svoje koncepcije rešenja nacionalnih odnosa na Balkanu. Rešenje Istočnog pitanja video je u zajedničkom naporu svih naroda Balkana da se uništi tuđinska vlast, a u federaciji slobodnih balkanskih naroda nalazio je rešenje njihovih međusobnih odnosa. Prema njegovom shvatanju oslobođenje i ujedinjenje Srba i ostalih južnoslovenskih i balkanskih naroda bilo je moguće samo uništenjem Austro-Ugarske i Turske kao nazadnih država i uklanjanjem monarhijske vladavine u Srbiji i Crnoj Gori. Nakon toga bi se mogla stvoriti slobodna i dobrovoljna federacija balkanskih republika.

Svetozar Marković je u Srbiju uneo socijalističke ideje, ali kako ona nije bila industrijska zemlja već zemlja seljaka-sitnosopstvenika, svoje ideje je prilagodio  tadašnjim prilikama. U njegovo doba u Srbiji su tek počeli da se razvijaju kapitalistički odnosi. On je smatrao da bi se to moglo iskoristiti tako što bi se kapitalistički razvitak trebao preskočiti i stvoriti naprednije i pravednije društvo. Osnovao je i razvijao nabavljačko-potrošačke zadruge zanatlija i zanatlijskih radnika. Tako je započeo organizovanje još nedovoljno razvijene radničke klase. Svetozar Marković je prvi teoretičar proizvođačkog i potrošačkog zadrugarstva i pokretač i praktičar na osnivanju zanatsko-proizvođačkih i konzumnih zadruga u Srbiji i Vojvodini 70-ih godina XIX veka.

Svetozar Marković je prvi kod nas počeo borbu protiv nacionalne romantike i građanskog liberalizma u politici i književnosti u čijoj oblasti je zahtevao „demokratizaciju umetnosti“ kako bi pisci realistički prikazali svoju epohu i poslužili narodnom prosvećivanju.

Uticaj Svetozara Markovića na politički i kulturni razvitak Srbije bio je jedinstven, ogroman i presudan. On je svojom pojavom označio ne samo početak socijalističkog pokreta nego i opšti uspon progresivnih i demokratskih kretanja i ideja onoga vremena u našu sredinu. Oko njega se okupila đačka i zanatlijska omladina, oduševljena njegovim socijalističkim idejama i realističkim pogledima, koja je uskoro postala najuporniji protivnik postojećih društvenih odnosa. I pored kratkotrajnog delovanja i prerane smrti Svetozar Marković je znatno uticao na dalja politička kretanja u Srbiji. Markovićevi sledbenici nastavili su njegovo delo, iako u izmenjenim istorijskim okolnostima, krajem 70-ih i početkom 80-ih godina XIX veka.

Umro je 10. marta 1875. godine od posledica tuberkuloze zadobijene na robiji.

Njegov primer će potrajati kao neumreli simbol otpora korupciji, diktaturi i primer doslednog borca za socijalizam.

U ime Saveza komunističke omladine Jugoslavije Pokrainski komitet SKOJ-a za Vojvodinu položio je povodom 135 godina od smrti Svetozara Markovića venac na spomen ploču Svetozaru Markoviću na kući u kojoj je proveo svoje emigranstke dane u Novom Sadu.

Sekretarijat SKOJ-a

10. mart 2010. god.